SI TA MBROJMË MJEDISIN?

Nën ndikimin e faktorëve të ndryshëm si aktivitetet njerëzore, ndotja, ndryshimet klimatike, ngrohja globale dhe të tjera, ndryshimet në mjedis po ndodhin më shpejt se kurrë më parë. Mbrojtja e mjedisit nuk është vetëm çështje e institucioneve shtetërore dhe strategjive, planeve apo politikave ekologjike, por është një detyrë që na përket të gjithëve. Respektimi dhe ruajtja e mjedisit duhet të jenë një prioritet, veçanërisht në zonat kryesisht të urbanizuara me një stil jetese të shpejtë. Dhe meqenëse çdo ndryshim i madh fillon me hapa të vegjël në jetën e përditshme, në këtë broshurë mund të lexoni disa ide dhe këshilla që mund t’ju ndihmojnë të kontribuoni në mbrojtjen e mjedisit dhe, në të njëjtën kohë, në përmirësimin e cilësisë së jetës tuaj.

KËSHILLA SE SI MUND TË KONTRIBUOJMË NË MBROJTJEN E MJEDISIT
• Ulni sasinë e mbetjeve që prodhoni
Parandalimi i krijimit të mbetjeve është masa më e dëshirueshme në menaxhimin e tyre, pasi shmang nevojën për trajtime të mëtejshme dhe ndikime negative në mjedis dhe burimet natyrore. Stili modern i jetesës dhe zhvillimi i ekonomisë dhe teknologjisë kanë bërë që secili prej nesh të prodhojë sasi të mëdha mbetjesh çdo ditë.
▪ Blini vetëm ato produkte që ju nevojiten. Grumbullimi i tepërt i gjërave zë hapësirë, ju kushton më shumë para dhe krijon mbetje të panevojshme.
▪ Shmangni produktet njëpërdorimëshe si gotat dhe enët prej letre ose plastike, takëmet plastike/kartoni, pecetat dhe letër kuzhine.
▪ Blini produkte në sasi të mëdha ose me paketime të mëdha për të reduktuar mbetjet.
▪ Kurdo që është e mundur, zgjidhni produkte cilësore dhe të qëndrueshme, të cilat zgjasin më shumë dhe nuk do t’ju duhet t’i zëvendësoni shpesh.
▪ Përdorni çanta prej cope ose qese shumëpërdorimëshe kur bëni pazar.
▪ Bëni një listë të nevojave përpara se të shkoni për të blerë – kjo do t’ju ndihmojë të shmangni blerjet e panevojshme.
▪ Mos hidhni rrobat dhe gjërat e përdorura – dhurojini ato.
▪ Përdorni letër të ricikluar sa herë që është e mundur dhe shmangni printimin nëse nuk është e domosdoshme. Nëse duhet të printoni, bëjeni atë në të dyja anët e letrës për të kursyer.
▪ Ricikloni.
▪ Kompostoni mbetjet organike nga shtëpia juaj.

Përveç uljes së sasisë së mbetjeve, shumë e rëndësishme është edhe asgjësimi i tyre në mënyrë të duhur. Asnjëherë mos i hidhni mbetjet në vende të papërshtatshme dhe, nëse keni mundësi, praktikoni ndarjen selektive të tyre.
Një problem i madh në mjedisin tonë është hedhja e mbetjeve në mënyrë të parregullt, qoftë në deponi dhe landfille të paligjshme apo duke u derdhur në lumenj dhe tokë. Pasojat e një mbetjeje të tillë përfshijnë ndotjen e tokës, ajrit dhe ujërave, si dhe rrezikimin e shëndetit të njerëzve dhe mbijetesën e florës dhe faunës.
Ripërdorimi – Shumë produkte mund të përdoren disa herë për një qëllim tjetër ose të ngjashëm. Ripërdorimi i produkteve kontribuon ndjeshëm në ruajtjen e mjedisit dhe mund ta zbatojmë shpesh në jetën e përditshme. Kavanozët, ambalazhet, qeset dhe sende të tjera që tashmë i kemi përdorur mund t’i ripërdorim për një funksion tjetër, në vend që t’i hedhim si mbeturina.
Shkëmbimi i librave është gjithashtu një mënyrë për të kontribuar në ruajtjen e mjedisit. Mund të krijoni hapësira për shkëmbimin, blerjen dhe shitjen e librave të përdorur. Gjithashtu, përdorni materiale shkollore dhe zyrtare më miqësore me mjedisin, si letra e ricikluar, bojëra natyrale dhe lapsa që mund të rimbushen.
Me anë të kompostimit, mbetjet tuaja organike do të shndërrohen në pleh të pasur për bimët tuaja. Në mënyrë ideale, duhet të keni një enë të veçantë ku mund të vendosni mbetjet ushqimore dhe lëvozhgat e frutave dhe perimeve. Parimi është i thjeshtë: asgjë nuk humbet, vetëm transformohet.
• Ulni konsumin e ujit
• Ulni konsumimin e energjisë elektrike
Nëse zbatojmë disa këshilla për uljen e konsumit të energjisë elektrike, mund të kursejmë para dhe të kontribuojmë në mbrojtjen e mjedisit. Për shembull: duke blerë pajisje të klasës energjetike A ose me shenjën Energy Star dhe Ecolabel, duke fikur pajisjet që nuk i përdorim aktualisht, duke ndezur dritat vetëm kur është e nevojshme dhe duke përdorur llamba energjisë-ruajtëse, sidomos ato me teknologjinë LED, të cilat prodhojnë deri në pesë herë më shumë dritë se llambat tradicionale me të njëjtin konsum të energjisë
– Uji është një burim i çmuar, dhe në jetën e përditshme ne e konsumojmë atë në sasi të mëdha. Për të ulur konsumin e ujit, mos e hapni rubinetin nëse nuk është e domosdoshme.
– Banjoja në vend të dushit nënkupton një konsum të katërfishtë më të madh të ujit. Për të mbushur vaskën nevojiten mesatarisht 120 deri 160 litra ujë, ndërsa për dush nevojiten mesatarisht 75 deri 90 litra ujë.
– Nëse e mbyllni rubinetin kur e lani duarsh ose lani dhëmbët, mund të kurseni më shumë ujë.
– Kontrolloni gjithmonë nëse tubacionet dhe rubinetët po rrjedhin.
Do të ishte e rekomandueshme të kufizoni sa më shumë që të mundeni blerjen e ujit të shishuar, nëse keni ujë të pijshëm nga rubineti i shtëpisë. Blerja e ujit të shishuar rrit ndotjen e ajrit nga emisioni i gazrave të dëmshëm nga mjetet e transportit dhe kontribuon në rritjen e sasisë së plastikës që ndot mjedisin.
Lani kopshtin herët në mëngjes ose vonë në mbrëmje. Rreth 30% e ujit avullohet nëse dielli është i lartë, dhe gjithashtu mund të mbledhni ujë shiut dhe ta përdorni për të ujitur bimët.

Përdorni pajisjet shtëpiake në mënyrë të mençur:
▪ Shmangni mbajtjen e frigoriferit të hapur ndërsa mendoni se çfarë do të merrni nga ai. Nuk rekomandohet të fusni pije të ngrohta ose enë të ngrohta në frigorifer, pasi mund të rrisin temperaturën brenda dhe të aktivizojnë kompresorin, i cili detyrohet të punojë për ta ftohur dhe kështu shpenzon më shumë energji. Mbani frigoriferin dhe ngrirësin të pastër dhe shkrihen rregullisht. Për më tepër, këto pajisje nuk duhet të vendosen afër burimeve të nxehtësisë ose furrave, pasi mund të konsumojnë deri në 10% më shumë energji.
▪ Aktivizoni lavastoviljen ose lavatriçen vetëm kur janë plotësisht të mbushura. Gjithashtu, mundohuni t’i përdorni vetëm kur çmimi i energjisë elektrike është më i ulët. Lani në temperatura më të ulëta gjithmonë kur është e mundur, pasi temperaturat më të larta lidhen me konsum të lartë energjie. Përdorni makinën për tharje vetëm nëse është e nevojshme, siç mund të ndodhë kur është ftohtë jashtë ose ka lagështi të madhe që nuk mund të thahet rrobat në mënyrë tradicionale.
▪ Për lavastovilje, pastrojeni rregullisht filtrin për ta bërë më efikas.
▪ Kur përdorni furrën elektrike, rekomandohet përdorimi i mënyrës së pjekjes me ventilim, pasi qarkullimi i barabartë i ajrit të nxehtë brenda furrës mundëson pjekje më të shpejtë dhe kështu kursim të energjisë. Mbajtja e furrës të pastër është po aq e rëndësishme.
▪ Edhe përdorimi i hekurit mund të optimizohet për kursimin e energjisë. Prandaj, do të ishte mirë të shprazni rezervuarin e ujit pas çdo përdorimi për të shmangur krijimin e shkëmbinjve të gurit dhe për të mbajtur pajisjen më efikase.
▪ Kur përdorni aspiratorin, fikeni atë gjithmonë kur bëni diçka tjetër (për shembull, kur lëvizni mobiljet). Duke pasur parasysh se konsumimi i energjisë është proporcional drejtpërdrejt me fuqinë e përdorur nga pajisja, përpiquni të shmangni përdorimin e tij në modalitetin më të fuqishëm.
▪ Ndonjëherë ndodh që i lëmë pajisjet që kanë nevojë për ngarkim të mbeten të lidhura në prizë edhe pasi janë ngarkuar plotësisht. Shmangni lënien e telefonit tuaj mobil, tabletit ose laptopit të vazhdojnë të ngarkohen më shumë se sa është e nevojshme.
05Për të kursyer energji, përdorni më pak ashensorin.
Kursimin e energjisë mund ta arrini duke reduktuar përdorimin e ashensorit. Nëse përdorni shkallët më shpesh, jo vetëm që do të ulni konsumimin e energjisë elektrike, por gjithashtu do të ndihmoni në djegien e kalorive dhe përmirësimin e tonusit të muskujve, si dhe do të ndikoni pozitivisht në funksionet e frymëmarrjes dhe sistemin kardiovaskular. Një fitore e vogël për planetin dhe shëndetin tuaj!
Optimizoni ngrohjen dhe ftohjen e dhomave për kursimin e energjisë:
▪ Shmangni mbajtjen e temperaturës në dhomën ku qëndroni mbi 19 °C, pasi ngrohja e tepërt e dhomave ndikon në mjedis, buxhetin dhe shëndetin tuaj.
▪ Përmirësoni izolimin e shtëpisë tuaj për të rritur efikasitetin energjetik dhe për të kursyer para.
▪ Mbani dhe rregulloni sistemin e ngrohjes, sepse një sistem i rregulluar siç duhet konsumon më pak energji dhe ndot më pak. Sistemet e ngrohjes duhet të jenë gjithmonë të pajisura me njësi për kontrollin automatik të temperaturës dhe termostate, të cilat parandalojnë ndryshimet e papritura të temperaturës dhe mundësojnë programimin e ndezjes së radiatoreve sipas orarit.
▪ Mbani dyert e dhomave të mbyllura për të shmangur shpërndarjen e energjisë. Një këshillë e thjeshtë është që gjithmonë të mbyllni dritaret dhe perde në mbrëmje për të parandaluar humbjen e nxehtësisë gjatë muajve të ftohtë. Një ide e mirë mund të jetë vendosja e perdeve izoluese dhe të trasha, të cilat mund të ndihmojnë në ndalimin e tërheqjes së ajrit të ftohtë.
▪ Nëse përdorni klimë, fikeni atë të paktën 30 minuta përpara se të dilni, për të shmangur konsumimin e energjisë pa nevojë dhe për t’u përshtatur me temperaturën e jashtme.
▪ Hulumtoni sisteme të reja dhe inovative ngrohjeje dhe kontrolloni nëse ka ndihma shtetërore për instalimin e tyre.
▪ Asnjëherë mos mbani radiatoret dhe sistemet e tjera të ngrohjes të ndezura ditën dhe natën.
06Përdorni më shumë transportin publik, biçikletën ose ecni:
• Kur të jetë e mundur, shmangni përdorimin e makinës dhe përdorni transportin publik ose, nëse distanca është e arritshme, përdorni biçikletën ose ecni. Kështu do të bëni diçka të dobishme për mjedisin, por gjithashtu për shëndetin tuaj. Një tjetër mënyrë për të ndihmuar në uljen e ndotjes së ajrit është ndarja e automjetit me të tjerë. Përdorimi i aplikacioneve dhe shërbimeve online ka bërë që të ndarësh udhëtimet të bëhet shumë e thjeshtë, duke na mundësuar të ndikojmë ndjeshëm në kufizimin e smogut në ajër dhe trafikut.
Zgjidhni kozmetikë dhe detergjentë ekologjikë
Një ndihmë konkrete vjen edhe nga zgjedhja e produkteve për ruajtjen e higjienës personale dhe gjërave që përdorni, si dhe hapësirave ku jetoni. Në treg ka gjithnjë e më shumë mundësi për të zgjedhur detergjentë dhe kozmetikë ekologjike, pa parabena dhe substanca të tjera toksike. Përveç kësaj, ka mjete pastrimi që mund të riciklohen dhe që nuk janë të dëmshme për mjedisin, dhe mund të krijoni produkte natyrale pastrimi për shtëpinë tuaj. Uthulla e bardhë, soda bikarbonate, vajra esencialë, acidi citrik dhe shumë përbërës të tjerë ju mundësojnë të zbatojmë ide që mbrojnë mjedisin.
Shpresojmë që këto këshilla të jenë të dobishme dhe që të fillojmë të adoptojmë dhe përmirësojmë zakonet ekologjike. Është e rëndësishme të mbajmë gjithmonë mend se duke mbrojtur mjedisin, ne ruajmë dhe mbrojmë shtëpinë tonë.

Rreth Projektit
Kjo broshurë është krijuar në kuadër të projektit Cross-border Green Deal –Marrëveshja e Gjelbër Ndekufitare, i cili ka për qëllim përmirësimin e cilësisë së shërbimeve në sektorin e mbrojtjes së mjedisit dhe menaxhimit të mbetjeve, si dhe rritjen e nivelit të ndërgjegjësimit të popullatës për rëndësinë e sjelljes ekologjikisht të përgjegjshme në ruajtjen e mjedisit dhe resurseve natyrore. Aktivitete kryesore përfshijnë blerjen e pajisjeve dhe mjeteve për ndërmarrjet komunale dhe shërbimet e tyre, trajnime për punonjësit e tyre, blerjen dhe vendosjen e ishujve të gjelbërta, seminare dhe prezantime mbi praktikat e mira të Bashkimit Evropian në menaxhimin e mbetjeve të ngurta, studime mbi strukturën e mbetjeve, anketa për ndërgjegjësimin ekologjik dhe zakonet e popullsisë, konferencë ndërkufitare mbi përmirësimin e menaxhimit të mbetjeve të ngurta, fushata për ngritjen e ndërgjegjësimit ekologjik, botime, karavana EKO, promovimi i uljes së përdorimit të qeseve plastike etj.
Projekti Cross-border Green Deal po realizohet në partneritet me organizatën FORS Montenegro ne Mal te Zi dhe Komunën e Beranës. Vendi i realizimit përfshin komunat Andrijevicë, Bar, Berane, Bijelo Polje, Gusinje, Petnjicë, Plav, Podgoricë, Kolashin, Mojkovac, Rozhaje, Tuzi dhe Ulqin në Malin e Zi dhe komunat Pejë, Istog, Klinë, Deçan, Junik dhe Gjakovë në Kosovë.
Projekti financohet nga Bashkimi Evropian në kuadër të Programit IPA të Bashkëpunimit Ndërkufitar Mal i Zi – Kosovë 2014-2020. Trupi kontraktues për projektin është Ministria e Financave – Drejtoria për Financimin dhe Ndërmarrjen e Ndihmës së Ndihmës së BE-së (CFCU).
Për më shumë informacion mbi projektin mund të kontaktoni: ECMI Kosova Tel. +383 44 125 535 E-mail: info@ecmikosova.org Ose vizitoni faqen e internetit: www.ecmikosova.org

 
*Ky tekst nuk parashikon statusin e Kosovës dhe është në përputhje me Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe mendimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës.
Kjo broshurë është realizuar me ndihmën e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e broshurës është përgjegjësi ekskluzive e ECMI Kosova – Qendra Evropiane per Ceshtje te minoriteteve ne Kosove dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht qëndrimet e Bashkimit Evropian.