Vendet e Bashkimit Evropian kanë një traditë të gjatë në menaxhimin e mbeturinave. Mbeturinat përcaktohen si çdo substancë apo objekt që pronari i hedh, ka për qëllim të hedhë, ose duhet të hedhë, dhe mbeturinat komunale përfshijnë:
▪ Mbeturinat komunale të përzier dhe mbeturinat e mbledhura veçmas nga shtëpitë, përfshirë letër dhe karton, qelq, metal, plastikë, mbetje biologjike, dru, tekstil, paketime, pajisje elektrike dhe elektronike të përdorura, bateri dhe akumulatorë të përdorur;
▪ Mbeturina të mëdha, duke përfshirë dyshekë dhe mobilje;
▪ Të njëjtat mbeturina të mbledhura nga burime të tjera, nëse këto mbeturina janë të ngjashme në natyrë dhe përbërje me mbeturinat e shtëpisë.
MBETURINAT KOMUNALE NË EVROPË
MBLEDHJA E MBETURINAVE
TË NDARA
TEKSTIL
BIO
MBETURINA
MBETURINA
INERTE
DRURI
BATERI DHE
AKUMULATORË
1. MBETURINAT KOMUNALE NË EVROPË
Menaxhimi i Mbeturinave
Kur flitet për menaxhimin e mbeturinave, nënkuptohet të gjitha aktivitetet që duhet të kryhen për të:
▪ Parandaluar ndikimin e dëmshëm të mbeturinave mbi mjedisin dhe njeriun;
▪ Shfrytëzuar vetitë e çmuara të mbeturinave.
Këto aktivitete mund të shqyrtohen përmes një hierarkie të menaxhimit të mbeturinave që tregon prioritetet në menaxhimin e mbeturinave. Forma më e pranueshme e menaxhimit të mbeturinave përfshin masat për uljen e sasisë së mbeturinave që krijohen, më pas riperdorimi, dhe pastaj mbledhja dhe riciklimi i mbeturinave për të shfrytëzuar vetitë e tyre të çmuara. Ajo që nuk mund të riciklohet dhe përmban një vlerë të caktuar energjetike shkon për rimëkëmbje energjetike dhe në fund, kur nuk mund të bëjmë asgjë tjetër, mbeturinat hidhen. Ekonomia qarkulluese promovon pikërisht këtë hierarki të menaxhimit të mbeturinave dhe shfrytëzimin maksimal të vlerës që është e mbyllur në mbeturina në mënyrë që ato të riciklohen dhe të kthehen në një produkt të ri.
03Fotografia është marrë nga https://ec.europa.eu/eurostat/web/waste/data/database
Menaxhimi i mbeturinave në përputhje me direktivat e BE-së bazohet në parimet e mëposhtme:
• „parimi ndotësi paguan“ – prodhuesi i mbeturinave, pronari i mëparshëm i mbeturinave, ose pronari aktual i mbeturinave mban kostot e masave të menaxhimit të mbeturinave dhe është përgjegjës financiarisht për zbatimin e masave të sanimit për dëmet që mbeturinat kanë shkaktuar ose mund të shkaktojnë,
• „parimi i afërsisë“ – trajtimi i mbeturinave duhet të kryhet në ndërtimin ose pajisjen më të afërt të përshtatshme në lidhje me vendin e krijimit të mbeturinave, duke marrë parasysh efikasitetin ekonomik dhe pranueshmërinë për mjedisin,
• „parimi i vetëmjaftueshmërisë“ – menaxhimi i mbeturinave do të kryhet në mënyrë të pavarur duke mundësuar realizimin e qëllimeve të parashikuara në nivel shteti, duke marrë në konsideratë rrethanat gjeografike ose nevojën për ndërtime të veçanta për kategori të veçanta mbeturinash dhe
• „parimi i gjurmueshmërisë“ – përcaktimi i origjinës së mbeturinave në lidhje me produktin, paketimin dhe prodhuesin e atij produkti si dhe pronësinë e atyre mbeturinave duke përfshirë edhe përpunimin e tyre.
04
RIGJENERIM ENERGJETIK
DEPOZITIM
Çdo qytetar i Evropës në vitin 2020 prodhoi mesatarisht 505 kilogramë mbeturina; rreth 4 kilogramë më shumë se në vitin 2019 dhe 38 kilogramë më shumë se në vitin 1995. Në vitin 2020, vetëm 38% e mbeturinave u ricikluan në nivelin e BE-së.
REDUKTIMI I NDOTJES
RI-PËRDORIM
MBETURINA
PRODUKT
RECIKLIM2. REDUKTIMI I KRIJIMIT TË MBETURINAVE
Në nivelin e BE-së që nga viti 2009 deri më sot, është zbatuar projekti “Java Evropiane për Reduktimin e Gjenerimit të Mbeturinave” (European Week for Waste Reduction https://ewwr.eu/project/) i cili filloi si një projekt LIFE me partnerë nga Italia, Spanja, Hungaria, Belgjika, Irlanda, Portugalia, Malta, Gjermania dhe një sërë organizatash të tjera që merren me menaxhimin e mbeturinave. Ky projekt është një nga fushatat më të mëdha evropiane për rritjen e ndërgjegjësimit rreth parandalimit të gjenerimit të mbeturinave. Në projekt janë përfshirë njësitë lokale dhe rajonale të vetëqeverisjes, qytetarët, shkollat, bizneset, organizatat joqeveritare dhe shoqatat e tjera. Për shkak të suksesit të projektit, ai është vazhduar me financimin nga Komiteti Drejtues Evropian (European Steering Committee). Qëllimi i këtij projekti është të rrisë vazhdimisht nivelin e ndërgjegjësimit për reduktimin e gjenerimit të mbeturinave dhe të informojë qytetarët e Evropës rreth kësaj teme. Aktivitetet që zbatohen janë të drejtuara për të forcuar kapacitetet e pjesëmarrësve përmes mjeteve komunikuese dhe trajnimeve, si dhe aksione të mbledhjes së mbeturinave.
Çdo vit, ky projekt zbatohet përmes një sërë projektesh të vogla (fushata) në të gjithë Evropën.
MBETURINA MË E MIRË ËSHTË AJO QË NUK PRODHOHET
– Fushata edukative
• Stenda ekspozuese ose informative për të informuar rreth reduktimit të gjenerimit të mbeturinave;
• Tryeza të rrumbullakëta ose konferencat;
• Videoklipet në rrjetet sociale;
• Vizitat në vendndodhjet e objekteve për menaxhimin e mbeturinave;
05
Masat për reduktimin e krijimit të mbeturinave zbatohen nga prodhuesit, si dhe nga blerësit ose konsumatorët.
Prodhuesit kanë detyrimin të kujdesen për paketimin që përdorin për produktet, për materialet që përdorin për prodhimin, përdorimin e materialeve të ricikluara, riciklueshmërinë e produkteve, ndërsa blerësit ose konsumatorët duhet të kujdesen për shmangien e paketimeve për një përdorim, duke përdorur produkte që mund të përdoren disa herë.
REDUKTIMI I NDOTJES
DEPOZITIM
RIGJENERIM ENERGJETIK
RECIKLIM
RI-PËRDORIM
PRODUKT
MBETURINA• Garat për reduktimin e mbeturinave;
• Interaksioni i fëmijëve me aktorët e sistemit të menaxhimit të mbeturinave;
• Kartat e besnikërisë “eko qytetarëve” të lidhura me reduktimin e sasive të mbeturinave që ata prodhojnë.
– Reduktimi i përdorimit të burimeve
• Promovimi i pelenave për përdorim të shumëfishtë
• Reduktimi i mbeturinave në zyrat (shtypja dyanshme, riperdorimi i letër, përdorimi i shisheve dhe gotave prej qelqi, përdorimi i çajit në masë dhe të tjerë)
• Prodhimi i produkteve që kanë dizajn ekologjik
• Blerje të qëndrueshme (paketimet më të mëdha, çantat e ripërdorshme etj.)
– Reduktimi i ambalazhit
• Punëtoritë mbi si të reduktohet ambalazhi
• Promovimi i blerjes së ushqimeve pa ambalazh
• Ngritja e ndërgjegjësimit mbi përdorimin e qeseve plastike për një përdorim
• Gara – kush ka blerë më pak ambalazh
• Tabelat informative në supermarketet
• Promovimi i çantave të ripërdorshme
– Reduktimi i mbeturinave ushqimore
• „Aksionet “zero mbeturina” nga mëngjesi/drekë/darka
• Punëtoritë e gatimit me mbetjet e ushqimeve
• Punëtoritë e leximit të etiketave në ambalazh (afati i përdorimit – deri kur është më mirë të përdoret ushqimi)
• Videoklipet mbi reduktimin e gjenerimit të mbeturinave ushqimore dhe promovimi përmes rrjeteve sociale
• Promovimi i kompostimit në shtëpi
• Përgatitja e listës së blerjeve
• Aksionet në kuzhinat shkollore dhe studentore për të reduktuar mbeturinat ushqimore
Mbeturinat ushqimore, për shkak të ndikimit të tyre në ndryshimet klimatike, janë në fokus në të gjitha shtetet e Bashkimit Evropian. Për këtë arsye, Instituti Evropian për Inovacione dhe Teknologji, komuniteti për fushën e ushqimit (EIT Food) ka kryer deri në fund të vitit 2023 një edukim falas online në gjuhët angleze dhe spanjolle, i cili përfshinte 3 module për të edukuar pjesëmarrësit se si të ulin në mënyrë efikase dhe të qëndrueshme mbeturinat ushqimore, në frymën e ekonomisë qarkulluese.
(https://www.futurelearn.com/courses/from-waste-to-value/5)
Qeveria e Skocisë ka miratuar një Plan Veprimi për Reduktimin e Mbeturinave Ushqimore, në të cilin është zotuar të reduktojë mbeturinat ushqimore për 33% deri në vitin 2025. Në plan janë përfshirë një sërë masash që do të mundësojnë arritjen e këtij qëllimi
(https://food.ec.europa.eu/system/files/2020-05/fw_lib_fwp-strat_national-strategy_sco_en.pdf).
06Masat përfshijnë katër fusha kryesore:
1. Përmirësimi i monitorimit dhe infrastrukturës – kjo masë përfshin zhvillimin dhe unifikimin e metodave të matjes së mbeturinave ushqimore. Vendosja e infrastrukturës përfshin riperdorimin dhe infrastrukturën për riciklimin e mbeturinave ushqimore që nuk mund të shmangen.
2. Shpërndarja e përgjegjësive sipas sektorëve – për të mund të zbatohen masat dhe të ndiqen rezultatet, është e nevojshme të përcaktohen përgjegjësitë e pjesëmarrësve të sistemit nga sektori publik dhe ai privat, në mënyrë që të reduktohet mbeturina ushqimore, por edhe të rritet efikasiteti, të ulen kostot, etj.
3. Përfshirja e publikut dhe komunikimi – pasi që shtëpitë dhe konsumatorët janë një nga burimet kryesore të mbeturinave ushqimore, duhet të ndikohet në sjelljen e tyre nga sektori publik dhe ai biznesor.
4. Mbështetja e qasjeve të reja ndaj mbeturinave ushqimore – për reduktimin e mbeturinave ushqimore, përveç metodave të njohura, është e domosdoshme të kërkohen zgjidhje të reja multidisiplinare që do të jenë efektive dhe që do të kontribuojnë në zhvillimin e ekonomisë.
3. RIPËRDORIMI I MBETURINAVE
Në qëllim të reduktimit të sasisë së mbeturinave që depozitohen, është e nevojshme të aplikohen fillimisht masat e përgatitjes për riperdorim, dhe më pas masat e riciklimit dhe të procedurave të tjera të rikuperimit të mbeturinave para eliminimit të tyre përfundimtar. Qendrat për Riperdorim (CPU) dhe rrjetet për riperdorim (për promovimin e riperdorimit dhe përgatitjen për riperdorim) janë subjekte të cilat veprimtaria e tyre përfshin mbledhjen, restaurimin dhe rishpërndarjen e produkteve që përndryshe do të bëheshin mbeturina. CPU gjithashtu mund, nën kushte të caktuara, të rikthejnë produktet që kanë hyrë në rrjedhat e mbeturinave përmes procesit të rikuperimit në treg, dhe kështu atyre produkteve u hiqet statusi i mbeturinave në momentin e shitjes tek pronari i ri. Në përputhje me përshkrimin e aktiviteteve që ndodhin në qendrat, sipas radhës së përparësisë në menaxhimin e mbeturinave, aktivitetet e CPU përfaqësojnë aktivitete të parandalimit të krijimit të mbeturinave (kur bëhet fjalë për produktet) dhe aktivitet të përgatitjes për riperdorim (kur bëhet fjalë për mbeturinat). Krahasuar me metodat e tjera të menaxhimit të mbeturinave, gjatë zgjatjes së ciklit të jetës së produktit shmang përdorimin e energjisë që është e nevojshme për prodhimin e një produkti të ri, kështu që ndikimi dëmtues në mjedis është dukshëm i zvogëluar.
07
DEPOZITIM
RIGJENERIM ENERGJETIK
RECIKLIM
RI-PËRDORIM
REDUKTIMI I NDOTJES
PRODUKT
MBETURINATabela e marrëdhënieve të ripërdorimit dhe efekteve në emetimet e CO2
(https://www.fzoeu.hr/docs/smjernice_za_ponovnu_uporabu_v2.pdf)
Në nivelin e Bashkimit Evropian ekziston një rrjet kryesor organizatash RREUSE (https://rreuse.org/), që grumbullon sipërmarrësit socialë në këtë sektor. RREUSE mbrojtjen e qëndrimit që shtetet anëtare duhet të vendosin riperdorimin në vendin e parë të hierarkisë së menaxhimit të mbeturinave, menjëherë pas masave për reduktimin e sasisë së mbeturinave përmes aktiviteteve parandaluese. RREUSE gjithashtu promovon idenë që objektivat për riperdorim të vendosura në Direktivën Kornizë për Mbeturinat duhet të ndahen nga objektivat për riciklim, në mënyrë që të mbështetet dhe monitorohet më lehtë progresi i shteteve anëtare në zbatimin e masave të riperdorimit. Rrjeti RREUSE aktualisht përbëhet nga 29 organizata (kryesisht përfaqësues të rrjeteve kombëtare) nga 17 vende, ndër to është edhe kooperativa sociale Humana Nova nga Çakoveci në Kroaci.
Ndërkohë që mbeturinat e ambalazhit kanë qenë në qendër të vëmendjes në vitet e fundit, veçanërisht ambalazhi i njëpërdorshëm për pije (ang. single use plastic), për të reduktuar sasinë e mbeturinave dhe për të realizuar objektivat, janë shqyrtuar mundësitë e transformimit të ambalazhit të njëpërdorshëm në të shumëpërdorshëm. Kështu, në kuadër të projektit ReuSe Vanguard Project në nivelin e Bashkimit Evropian është lëshuar publikimi “Rekomandime të politikave për një sistem të efektshëm dhe ekonomikisht të qëndrueshëm të ambalazhit për riperdorim” (Policy recommendations for efficient and economically viable reuse packaging system, 2023,
https://zerowasteeurope.eu/project/reuse-vanguard-project-rsvp/#about-rsvp).Ovaj. Ky dokument përfshin disa rekomandime dhe kushte të rëndësishme për ambalazhin e shumëpërdorshëm që mund të përdoret disa herë:
• Sigurimi i infrastrukturës (p.sh. impiante për larje), redistribuimit dhe rrjetit për pranimin e këtij ambalazhi;
• Politika të definuara që përcaktojnë qartë rregullat e funksionimit të sistemit, kërkesat, standardet për ambalazhin, dizajnin, sistemin e mbledhjes, larjes, magazinimit, mbushjes së ri, etj.;
• Kërkesat për cilësinë e ambalazhit – duhet të jenë të definuara qartë dhe të përfshijnë kriteret për qëndrueshmërinë, sigurinë dhe riperdorimin;
08
Përshkrimi i aktiviteteve
Efekti indikativ mbi emetimin e CO2
Riperdorimi i lavatriçes
-500 kg CO2 ekv./tona riperdorimi (kanali direkt) -200 kg CO2 ekv./tona riperdorimi përmes CPU
Riperdorimi i televizorit
-8,000 kg CO2 ekv./tona riperdorimi (kanali direkt) -5,000 kg CO2 ekv./tona riperdorimi përmes CPU
Riperdorimi i kauçit
-1,450 kg CO2 ekv./tona riperdorimi (kanali direkt) -1,005 kg CO2 ekv./tona riperdorimi përmes CPU
Riperdorimi i tavolinës së kuzhinës
-380 kg CO2 ekv./tona riperdorimi (kanali direkt) -760 kg CO2 ekv./tona riperdorimi përmes CPU
Riperdorimi i tavolinës së zyrës
-400 kg CO2 ekv./tona riperdorimi (kanali direkt) -200 kg CO2 ekv./tona riperdorimi përmes CPU
Riperdorimi i karrigeve të zyrës
-3,000 kg CO2 ekv./tona riperdorimi (kanali direkt) -2,600 kg CO2 ekv./tona riperdorimi përmes CPU
Shënim: analiza nuk përfshin ndarjen e CO2 biogjen dhe antropogjen në produktet prej druri, prandaj supozohet që efektet janë edhe më të mëdha.• Kushtet ekonomike të sistemit – sistemi duhet të jetë ekonomikisht i qëndrueshëm;
• Për zbatimin e sistemit është e nevojshme një dendësi minimale e popullsisë – me fjalë të tjera, sistemi është i vështirë për t’u zbatuar në zona me popullsi të rrallë.
3.1 Ndërmarrja Sociale “INSIEME” (Vicenza, Itali)
Një shembull i mirë i riperdorimit mund të paraqitet përmes organizatës sociale jofitimprurëse „Insieme“ („Së bashku“) (https://insiemesociale.it/) e cila u themelua në vitin 1979 nga një grup qytetarësh të cilët ndjenin se ishte e domosdoshme të adresoheshin çështjet e cilësisë së jetës së grupeve të margjinalizuara, veçanërisht problemetikat e vendeve të punës, përjashtimit social dhe punësimit të të rinjve. Aktualisht, organizata punëson 90 punonjës, nga të cilët 50 janë ekspertë dhe 40 të tjerë janë të punësuar në kuadër të programeve të ndryshme të përfshirjes sociale. Misioni i organizatës është promovimi dhe zhvillimi i dy modeleve bazë të shërbimeve sociale:
a. aktivitetet prodhuese, që synojnë krijimin e programeve edukative për personat me aftësi të kufizuara përmes përfshirjes së tyre në proceset e punës
b. ofrimi i shërbimeve të menaxhimit të mbeturinave dhe riperdorimit të objekteve për qytetarët.
Përveç menaxhimit të disa dyqaneve të produkteve të përdorura, “Insieme” menaxhon edhe një qendër për riperdorim ku kryhen riparime dhe renditje, si dhe tre oborre të riciklimit. Përveç mbledhjes së drejtpërdrejtë nga qytetarët (përmes sistemit të sjelljes) dhe përmes oborreve të riciklimit, ky sistem, ndoshta më i plotë i riperdorimit në Bashkimin Evropian, grumbullon mbi 20 kategori të ndryshme materiale dhe me ndihmën e dhjetëra kontejnerëve rrugorë për mbledhjen e mallrave, si dhe me ndihmën e njësive mobile, mallrat grumbullohen direkt nga shtëpitë në emër të komunave dhe qyteteve (pjesë e shërbimit bazë të grumbullimit të mbeturinave). Sipas kontratës me njësitë e vetëqeverisjes lokale, shërbimi i mbledhjes së drejtpërdrejtë nga qytetarët është falas dhe mbulon dorëzimin e maksimum 5 artikujve në vit. Pas mbledhjes, mallrat renditen, përgatiten për riperdorim ose dërgohen në impiantet e riciklimit, ndërsa vetëm një pjesë e vogël në fund duhet të trajtohet me eliminim ose djegie.
094. RECIKLIMI
Për të recikluar mbeturinat, është e nevojshme të krijohet një sistem i ndarë i mbledhjes së mbeturinave në prag të shtëpisë, në oborrin e riciklimit, në ishullin e gjelbër ose përmes sistemeve të përgjegjësisë së zgjeruar të prodhuesve. Procesi i riciklimit zbatohet për të nxjerrë në maksimumin e mundshëm lëndët e para të çmuara që mund të përdoren për të bërë një produkt të ri.
4.1 Mbledhja e ndarë
4.1.1 Qyteti i Lundit, Suedi
Në qytetin e Lundit në Suedi, që nga viti 2004, zbatohet sistemi Quattro Select i cili bazohet në ndarjen e mbeturinave nga banorët në tetë fraksione të ndara.
Kontejnerët për mbeturina në Lund (https://greenbestpractice.jrc.ec.europa.eu/node/166)
DEPOZITIM
RIGJENERIM ENERGJETIK
RECIKLIM
RI-PËRDORIM
REDUKTIMI I NDOTJES
PRODUKT
MBETURINA
10 Këto tetë fraksione janë ndarë në disa kontejnerë të vegjël të vendosur brenda dy koshave më të mëdhenj. Ato përdoren për ndarjen e metaleve, qelqit të ngjyrosur/pa ngjyrë ose të përzier, ambalazheve të letër, ambalazheve plastike, gazetave, mbeturinave ushqimore, tekstilit, pajisjeve të vogla elektronike dhe mbeturinave të tjera. Avantazhi i sistemit Quattro Select është se u ofron qytetarëve fleksibilitet më të madh, pasi ata mund të përshtatin madhësinë e kontejnerëve sipas nevojave të tyre personale. Gjithashtu, zë më pak hapësirë në oborr, pasi në vend të shumë koshave më të vegjël ka vetëm dy të mëdhenj. Koshi që përmban mbeturinat ushqimore dhe mbeturinat e tjera zakonisht zbrazet një herë çdo dy javë, ndërsa koshet që përmbajnë vetëm ambalazhe dhe gazeta zbrazen më rrallë, një herë në muaj. Mbledhja e mbeturinave kryhet me automjete të veçanta mbledhëse me katër ndarje. Për të zbrazur katër fraksionet nevojiten rreth 20 sekonda, dhe një kran në automjet ngrit dhe ul automatikisht koshet, duke reduktuar kështu nevojën për ngritjen e koshave të rënda dhe përmirësuar kushtet e punës dhe shëndetin e punonjësve të ndërmarrjeve komunale.
Automjeti për heqjen e mbeturinave
https://greenbestpractice.jrc.ec.europa.eu/node/166
4.1.2 Qyteti i Vjenës, Austri
Vjena është kryeqyteti i Austrisë dhe një nga nëntë shtetet federale të Austrisë. Me më shumë se 1,800,000 banorë (2,400,000 në zonën më të gjerë të qytetit) është qyteti i dhjetë më i madh i Bashkimit Evropian, me largësi qyteti më i madh i Austrisë dhe qendra e saj politike, ekonomike dhe kulturore. Vjena ka një nga sistemet më inovative të menaxhimit të mbeturinave. Ndërsa asnjë qytet tjetër i madh në botë, Vjena menaxhon mbeturinat e saj plotësisht brenda kufijve të qytetit – dhe e kthen mbeturinën në një burim (karburant nga mbeturinat) që ngroh qindra mijëra qytetarë gjatë dimrit.
Që nga viti 1963, kur qyteti vendosi inceneratorët, ngrohja e tyre është drejtuar në sistemin e ngrohjes qendrore të qytetit, i cili tani siguron ngrohje dhe ujë të ngrohtë për 350,000 apartamente në Vjenë, rreth një të tretën e numrit total të apartamenteve në qytet. Gjatë viteve 1980, qyteti filloi me sistemin e mbledhjes së ndarë të mbeturinave komunale.
11Energana u Beču prije i danas (https://stories.cgtneurope.tv/wheredoesourwastego/index.html )
Në Vjenë formalisht mbledhet dhe përpunohet 100% e mbeturinave. Mbeturinat e djegura depozitohen në deponi. Ndarja e rrjedhave të ndryshme të mbeturinave në burim praktikohet në mënyrë të mëposhtme:
– Koshet për mbeturinat dhe letër të vjetër gjenden në çdo ndërtesë banimi dhe zbrazet nga një deri në gjashtë herë në javë
– Hekuri i riciklueshëm, qelqi (i ndarë në të bardhë dhe të ngjyrosur) dhe shishet plastike mbledhen veçmas në vende publike (4,363 në qytet)
– Në zonat ku shumica e njerëzve jetojnë në shtëpi me kopsht, mbeturinat organike mbledhen veçmas dhe bëhet kompostimi në shtëpi
– Mbeturinat e rrezikshme nga shtëpitë mund të kthehen tek shitësi (bateritë, mbeturinat elektronike), të hidhen në vende të mbledhjes publike (katër në qytet, në tregjet e mëdha) ose në qendrat e riciklimit (16 në qytet)
4.1.3. Holanda
Holanda është një nga anëtaret më të gjelbërta të Bashkimit Evropian. Mentaliteti i tyre i gjelbër vërehet veçanërisht në shtëpitë e tyre. Qytetarët e Holandës riciklojnë 56.9% të mbeturinave. Holandezët kanë vendosur si objektiv të kenë një ekonomi qarkulluese në praktikë deri në vitin 2050 për mbeturinat komunale. Me këtë proces gradual, vendi do të ulë konsumin e lëndëve të para me gjysmë deri në vitin 2030 përpara se të ecë drejt objektivit përfundimtar, që është – një shoqëri pa asnjë mbeturinë. Në Holandë ekziston numri më i madh i impianteve për riciklimin e mbeturinave, plot 318. Në vendin e dytë janë deponitë e mbeturinave jo të rrezikshme, me 56 të tilla. Më pas, vijnë impiantet për riciklimin energjetik, të cilat janë 20. Ka edhe 7 impiante për djegien e mbeturinave (pa shfrytëzimin e energjisë) dhe vetëm një deponi për mbeturinat e rrezikshme.
4.2. Sortimi
Pas mbledhjes së ndarë të mbeturinave riciklueshme nga shtëpitë, ato ende nuk janë të gatshme për riciklim. Plastika e mbledhur veçmas përmban rreth 60-70% plastikë, dhe pjesa tjetër janë ndotësit që duhet të ndahen. Më pas është e nevojshme të sortohet plastika në të paktën 5-7 fraksione të ndryshme, të cilat secila riciklohet veçmas. E njëjta gjë vlen edhe për letër dhe karton, të cilat riciklohen veçmas dhe
12është e nevojshme t’i ndajnë. Sortimi i këtyre fraksioneve (dhe të tjerëve) që janë mbledhur veçmas bëhet në qendrat e sortimit. Sortimi mund të jetë manual, gjysmë automatik ose plotësisht automatik. Zakonisht shmanget sortimi manual dhe qendrat e sortimit janë të ndërtuara si gjysmë automatike ose automatike. Sot, teknologjia ka përparuar dukshëm, dhe sortimi optik është një mënyrë efektive për ndarjen e mbeturinave në fraksione të ndryshme.
4.2.1. Belgjika
Në vitin 2023, kompania STIEL instaloi në Belgjikë, në provincën Liege, një impiant për sortimin e kapacitetit prej 40,000 tonë/vjet lëndë të lehta ambalazhuese të plastikës, aluminit dhe materialeve kompozite. Impianti përfshin disa pajisje që janë të lidhura në një njësi funksionale, duke përfshirë thërrmuesit, dozatorët, separatorët balistikë, separatorët optikë dhe të tjerët. Impianti mund të ndajë 17 fraksione të ndryshme falë teknologjisë moderne.
Burim:
https://www.eggersmann-recyclingtechnology.com/en/recycling-plants/references/sorting-plant-for-lig htweight-packaging-liege/#fancybox-4077-13222-3
Burim:https://www.eggersmann-recyclingtechnology.com/en/recycling-plants/references/sorting-plant -for-lightweight-packaging-liege/#fancybox-4077-13222-3
134.3. Rimëkëmbja e bio-mbeturinave
Më shumë se 1/3 e mbeturinave totale që krijohen në shtëpitë janë mbeturina organike ose bio-mbeturina. Prandaj, përmes një serie aktash të Bashkimit Evropian janë caktuar masa për reduktimin e krijimit të bio-mbeturinave dhe përpunimin e tyre për të parandaluar ndikimin negativ në mjedisin jetësor. Në fakt, kur bio-mbeturinat depozitohen në deponi në kushte pa oksigjen, ato gjatë dekompozimit prodhojnë gazin metan, i cili është një gaz serrë dhe kontribuon në ngrohjen globale. Prandaj është e domosdoshme që çdo mbeturinë të përpunohet në mënyrë që materia organike të dekompozohet në kushte të kontrolluara dhe të parandalohet ndikimi negativ. Bio-mbeturinat mund të përpunohen në disa
mënyra:
Bio-mbeturinat e mbledhura veçmas:
• Përpunimi në vend në pajisje/kontejnerë për kompostim në shtëpi
• Kompostimi
• Në impiantet e biogazit
Bio-mbeturinat në mbeturinat e përziera komunale:
• Në proceset e trajtimit mekaniko-biologjik
4.3.1. Kompostana Herešin, Koprivnica, Kroaci
Kompostimi është një proces biologjik në të cilin pjesa organike e mbeturinave dekompozohet në kushte të kontrolluara me kujdes. Mikrobet metabolizojnë materialin e mbeturinave organike dhe reduktojnë vëllimin e tij me 50%. Produkti i stabilizuar quhet kompost ose humus, i cili paraqet një pleh cilësor.
Procesi teknologjik i kompostimit në një kompostanë përfshin pranimin dhe kontrollin e mbeturinave biodegraduese, përzierjen, bluarjen dhe formimin e tufave të kompostit. Tufat e kompostit kthehen vazhdimisht – ajrohen për të furnizuar mikroorganizmat me oksigjen. Pas 10 deri në 14 javësh, procesi i kompostimit përfundon dhe komposti kullohet.
Në Bashkimin Evropian, çdo vit prodhohen diku mes 118 dhe 138 milion tonë bio-mbeturina, nga të cilat aktualisht vetëm rreth 40% (47.5 milion tonë) riciklohen efektivisht në kompost të cilësisë së lartë.
Me qëllim të mbrojtjes së mjedisit dhe zhvillimit të një menaxhimi të qëndrueshëm të mbeturinave në zonën e Koprivnicës, në vitin 2011 u ndërtua një kompostanë dhe në 2021 një kompostanë moderne. Në kompostanë mbledhet mbeturina biodegraduese që rezulton nga aktivitetet e kompanive për rregullimin dhe mirëmbajtjen e hapësirave të gjelbërta, si dhe mbeturinat e gjelbërta nga shtëpitë. Mbeturinat biodegraduese të mbledhura nga oborret hyjnë në procesin e kompostimit, ku pas një serie aktivitetesh të kontrolluara prodhohet një produkt final i lartë cilësor – komposti i klasit të parë DOMKO.
14Është vërtetuar që pas testimit të vetive, komposti DOMKO ka karakteristika të një përmirësuesi organik të cilësisë së lartë të tokës që mund të përdoret në prodhimin bujqësor si pleh organik me qëllim kryesor ushqimin e bimëve, si dhe për të rritur sasinë e lëndës organike, përmirësuar aktivitetin mikrobiologjik dhe vetitë fizikale të tokës.
Biogazi prodhohet nga dekompozimi anaerob ose fermentimi i materieve organike, duke përfshirë plehrat, balten e kanalizimeve, mbeturinat komunale ose çdo lloj tjetër mbeturinash biodegradueshme. Ai përbëhet kryesisht nga metani dhe dioksidi i karbonit. Biogazi mund të prodhohet nga çdo lloj biomase (materia organike që rrjedh nga rritja e bimëve dhe kafshëve). Çdo vit prodhohen rreth 2,000 miliardë tonë biomase të thata në Tokë. Nga biomasa mund të prodhohen burime të ripërtëritshme energjie si biogazi, biodizeli, bio-benzina, dhe masa e thatë mund të bluhet në copa të vogla, peletë, të cilat mund të digjen në furra të automatizuara për prodhimin e nxehtësisë dhe energjisë elektrike. Ndër të gjitha burimet e ripërtëritshme të energjisë, pritet që kontributi më I madh në të ardhmen e afërt të vijë nga biomasa.
Biogazi mund të përdoret për prodhimin e energjisë termike dhe elektrike. Më ekonomike është prodhimi i energjisë elektrike, duke djegur në turbina gazi, dhe të përdorur nxehtësinë e lëshuar gjatë këtij procesi për ngrohje.
Si shembull i një termocentrale me biogaz mund të përmendet termocentrali me biogaz dhe biomasë Maabjerg në Danimarkë. Ky koncept i termocentralit bazohet në zgjidhje të qëndrueshme energjetike që shfrytëzojnë lëndët e para lokale. Gjithashtu, projekti bashkon prodhimet e ndryshme të energjisë me qëllimin e rritjes së efikasitetit të secilës prej tyre. Rezultati i këtij qasjes është prodhimi i njëkohshëm i energjisë elektrike dhe termike nga biogazi i prodhuar më parë, si dhe prodhimi i plehrave nga mbetjet e prodhimit dhe, në të ardhmen, edhe i biokarburanteve.
15
Herešin (https://komunalac-kc.hr/kompostiste/)
4.3.2. Impianti i Biogazit Maabjerg, DanimarkëMaabjerg (https://bigadan.com/c/cases/maabjerg-bioenergy )
Në termocentralin Maabjerg, në impiantin e biogazit çdo vit përpunohen 650,000 tonë lëndë djegëse dhe forma të tjera të biomasës bujqësore për të prodhuar 18 milion m³ biogaz. Një pjesë e këtij biogazi përdoret menjëherë për nevojat e proceseve në vetë impiantin, pjesa tjetër dërgohet përmes tubacioneve në ngrohtoret e komuniteteve fqinje, ndërsa pjesa e tretë digjet në kazanin e termocentralit duke prodhuar energji elektrike dhe termike për nevojat e sistemeve të ngrohjes në qytetet fqinje të Struer dhe Holstebro. Për prodhimin e biogazit përdoret edhe mbetja organike nga industria ushqimore (98,000 tonë serume në vit), si dhe mbetjet e përpunuara komunale (50,000 tonë në vit).
Kjo termocentralë ul çlirimin vjetor të 50,000 tonë të gazeve serrë.
4.3.3. Trajtimi Mekaniko-Biologjik i Mbeturinave Komunale të Përziera – Qendra Rajonale për Menaxhimin e Mbeturinave në Ljubljanë, Slloveni
Teknologjia e trajtimit mekaniko-biologjik (MBT) e mbeturinave është shumë e përhapur në vendet e Bashkimit Evropian për mbeturinat komunale të përzier.
Siç tregon edhe emri, ajo përfshin dy procese kyçe: trajtimin mekanik dhe atë biologjik. Qëllimi i trajtimit mekaniko-biologjik është të heqë nga mbeturinat komunale të përzier ato mbetje që ende mund të riciklohen si p.sh. metali, PET-i, etj. Mbeturinat pastaj shtypen mekanikisht, hiqet lagështia e tyre (thahen), dhe më pas përmes procedurave të ndryshme mekanike si shtypja, kullimi dhe ndarësit optikë, ndahet fraksioni i lehtë i mbeturinave që konsiderohet si karburant. Pjesa tjetër përsëri nënshtrrohet në trajtim biologjik (që mund të jetë aerob ose anaerob) për të hequr ndikimin potencialisht negativ të materies organike në mjedis.
Në vitin 2017, Evropa kishte rreth 570 impiante aktive MBT me një kapacitet prej 55 milion tonë. Tre produktet kryesore përfundimtare të impianteve MBT janë:
– Karburanti nga mbeturinat
– Uji
– Biostabilati që depozitohet
16Qendra Rajonale për Menaxhimin e Mbeturinave në Ljubljanë përpunon mbeturinat biodegraduese dhe mbeturinat komunale të përzier të më shumë se 50 komunave sllovene që përfaqësojnë një të tretën e popullsisë së Sllovenisë. Ajo përpunon 150,000 tonë mbeturina komunale të përzier në vit dhe 21,000 tonë mbeturina biodegraduese të mbledhura veçmas nga shtëpitë në vit.
RCERO (http://www.rcero-ljubljana.eu/multimedija/fotogalerija/gradnja-mbo)
Pas ndarjes së komponentëve të vlefshëm të mbeturinave nga shtëpitë në prag të shtëpisë, në oborret e riciklimit dhe në ishujt e gjelbër, pjesa tjetër, e cila është mbeturina komunale e përzier shkon në Qendrën për Menaxhimin e Mbeturinave në Ljubljanë, e cila përveç impiantit për trajtimin mekaniko-biologjik ka edhe një sërë impiantesh të tjera si p.sh. për trajtimin e mbeturinave të mëdha, për trajtimin e mbeturinave biodegraduese të mbledhura veçmas etj.
Produktet dalëse janë: 60.000 ton karburant nga mbeturinat me vlera të ndryshme kalorike, 35.000 tonë digestat, 6.000 tonë dru, 7.000 tonë kompost pas përpunimit të mbeturinave organike biodegraduese të mbledhura veçmas, 25.000 tonë lëndë të parë të ndarë sekondare, 17.000 MWh energji elektrike dhe 36.000 MWh energji termike nga biogazi i prodhuar në qendër në procesin e përpunimit të bio-mbeturinave.
4.3.4. Qendra për Menaxhimin e Mbeturinave Biljane Donje, Kroaci
Në fillim të vitit 2024 do të fillojë puna provuese në Qendrën për Menaxhimin e Mbeturinave Biljane Donje (CGO Biljane Donje), Kroaci. Ky Qendër është rajonale pasi përfshin zonën e Qarkut të Zadarit dhe një pjesë të Qarkut të Liçko-senjskës. Ka një kapacitet prej 80,000 ton mbeturina komunale të përzier, por përveç kësaj, do të përpunohen edhe mbeturinat ndërtimore dhe bio-mbeturinat. Qendra është financuar nga fonde të pamundura nga Fondi i Kohesionit dhe fondet strukturore të Bashkimit Evropian, 76% e të cilave. Qendra përbëhet nga impianti për trajtimin mekaniko-biologjik. Trajtimi biologjik përfshin procesin e tharjes biologjike, biostabilizimit, kompostimit dhe dekompozimit aerob/anaerob. Në Qendër, pas përpunimit të mbeturinave komunale të përzier do të prodhohet fraksioni biostabilizuar inerte –
17biostabilati, fraksioni i karburantit – karburanti nga mbeturinat, mbeturinat e përdorshme (metale), komposti, si dhe uji që avullohet nga mbeturinat dhe uji i filtruar (ujë teknologjik). Në kuadër të Qendrës gjendet edhe impianti për trajtimin e ujërave teknologjike, si dhe një deponi për mbeturinat jo të rrezikshme dhe inerte. E gjithë qendra është vendosur në rreth 46 ha.
Burimi: https://eko-go.hr/projekt-cgo
5. RIKUPERIMI ENERGJETIK I MBETURINAVE
Rikuperimi energjetik i mbeturinave përdoret kur mundësitë e riperdorimit dhe riciklimit janë të kufizuara. Atëherë, mbetjet nënshtrrohen ndaj rikuperimit energjetik.
DEPOZITIM
RIGJENERIM ENERGJETIK
RECIKLIM
RI-PËRDORIM
REDUKTIMI I NDOTJES
PRODUKT
MBETURINA
Termocentralet e mbeturinave janë pjesë integrale e sistemeve të menaxhimit të mbeturinave për të mbyllur ciklin e menaxhimit të mbeturinave. Sistemet që nuk përmbajnë termocentrale (siç është për
18shembull Republika e Kroacisë) janë të vështira për të qenë të qëndrueshme. Termocentralet e mbeturinave zgjidhin vetë problemet e deponive të mbeturinave, dhe përveç kësaj ato prodhojnë energji elektrike dhe termike. Kjo redukton konsumin e karburanteve fosile (4 ton mbetje zëvendësojnë 2 ton qymyr dhe 1 ton naftë). Nga mbetjet – hiri mund të rikuperohen deri në 90% e metaleve, dhe mbetjet e tjera shpesh përdoren për spërkatjen e rrugëve. Mbeturinat në termocentrale djegin në temperatura shumë të larta dhe prodhojnë avull që nxit turbinat që gjenerojnë elektricitet. Rikuperimi energjetik është zakonisht një pjesë e sistemeve në Bashkimin Evropian.
5.1. Danimarka, Amager Bakke
Danimarka është një nga shtetet udhëheqëse kur bëhet fjalë për minimizimin e numrit të deponive të mbeturinave dhe përdorimin e mbeturinave si burim energjie. Ka një kombinim kompleks të masave rregullatore (taksa të larta mbi deponitë e mbeturinave, ndalimi i depozitimit të mbeturinave që mund të digjen, taksa mbi nxjerrjen e lëndëve të para, përgjegjësia e zgjeruar e prodhuesve, mbështetje për inovacionet “të gjelbra” etj.) Menaxhimi i mbeturinave ndërtimore dhe industriale është në një nivel impresiv, dhe shumica e mbeturinave nga shtëpitë përpunohen në sistemet e rikuperimit energjetik. Danimarka ka 30 termocentrale të mbeturinave për pak më shumë se 5.5 milion banorë.
Amager Bakke (https://www.power-technology.com/projects/amager-bakke-waste-energy-plant/) është një termocentral i ri i mbeturinave në qendrën e zgjeruar të Kopenhagës që ka zëvendësuar termocentralin më të vjetër në Evropë. Termocentrali i vjetër për 45 vjet ka prodhuar energji elektrike dhe termike për 150,000 shtëpi. Termocentrali i ri ka kapacitet për përpunimin e mbeturinave nga rreth 600,000 shtëpi dhe 46,000 biznese. Është projektuar për të shfrytëzuar 100% të potencialit energjetik të mbeturinave dhe ka një efikasitet energjetik shumë të lartë prej 107%. Në vitin 2018, janë djegur 443,000 tonë mbeturina dhe janë prodhuar 1,259,000 MWh. Impianti përfshin dy furrat të lidhura me kazan dhe një sistem të përbashkët turbinski dhe gjeneratori. Çdo linjë furnizimi ka kapacitetin për të djegur 35 tonë mbeturina në orë. 90% e mbeturinave metalike janë ndarë dhe ricikluar, nga kondensimi i gazrave të tymit janë rikuperuar 100 milion litra ujë, dhe 100,000 tonë hiri janë përdorur si material për rrugë.
195.2. Suedia – problemi i mungesës së mbeturinave
Suedia është një vend ku më pak se 1% e mbeturinave të papërpunuara përfundojnë në deponi. Ata riciklojnë deri në 50% të mbeturinave, dhe pothuajse të gjitha mbeturinat e tjera rikuperohen energjetikisht në termocentrale dhe në zonat ku janë vendosur këto termocentrale bëhen të pavarura për sa i përket ngrohjes dhe energjisë elektrike, dhe në fund të fundit, edhe fitojnë. Sot, Suedia ka 34 impiante për prodhimin e energjisë nga mbeturinat që furnizojnë 1,445,000 shtëpi me ngrohje dhe 780,000 shtëpi me energji elektrike. Këto janë numra impresivë nëse marrim parasysh faktin se Suedia ka vetëm 10 milion banorë. Problemi me të cilin përballet Suedia, si dhe Danimarka, tani është mungesa e mbeturinave. Skandinavët janë bërë aq të mirë në riciklim sa që termocentralet e tyre bëhen joefikase, pra nuk kanë mjaftueshëm mbeturina për kapacitetet e ndërtuara. Kapacitetet e termocentraleve janë rreth 21% më të mëdha se sasia e mbeturinave që prodhojnë qytetarët. Prandaj, Suedia, si dhe Danimarka, importon mbeturina dhe më shumë se 2.5 milion tonë në vit.
5.3 Wiesbaden, Gjermani
Në vitin 2022 filloi ndërtimi i një termocentrale për mbeturina me kapacitet prej 240,000 tonë mbeturina në vit. Veçoria e kësaj termocentrale është që mund të përdorë lloje të ndryshme mbeturinash përfshirë karburantin nga mbeturinat që rezulton nga përpunimi mekaniko-biologjik i mbeturinave. Teknologjia e re përfshin përshtatjen e thjeshtë sipas vetive të ndryshme të karburantit. Si rezultat i përpunimit prodhohet energji dhe ngrohje. Ngrohja do të përdoret për ngrohjen e rajonit më të gjerë të Uisbadenit. Termocentrali është i pajisur me sistemin më modern të trajtimit të gazrave të tymit siç është pastrimi i thjeshtë i gazrave që përfshin reduktimin selektiv katalitik dhe sistemin e avullit të ujit. Këto teknika të trajtimit të gazre të tymit janë në përputhje me teknikat më të mira të disponueshme (BAT- BREF – best available techniques in best reference documents).
6. DEPONITË E MBETURINAVE
Çdo mbeturinë që nuk riciklohet ose nuk përdoret sërish pasi kalon të gjitha pjesët e sistemit përfundon në deponi. Sipas rregullave pozitive të Bashkimit Evropian, është e ndaluar vendosja e mbeturinave të
20
DEPOZITIM
RIGJENERIM ENERGJETIK
RECIKLIM
RI-PËRDORIM
REDUKTIMI I NDOTJES
PRODUKT
MBETURINApapërpunuara në deponi. Prandaj, sipas hierarkisë së mbeturinave në BE, vendosja në deponi është opsioni më i pak i dëshiruar dhe duhet të jetë i kufizuar në minimumin e nevojshëm. Në vitin 2018, 24% e mbeturinave komunale të prodhuara në BE u vendosën në deponi. Sot, deponitë zakonisht ndërtohen si pjesë e qendrave për menaxhimin e mbeturinave dhe ndahen në:
• deponi për mbeturinat e rrezikshme
• deponi për mbeturinat jo të rrezikshme
• deponi për mbeturinat inerte
Direktiva e BE-së për deponitë vendos kufizime në vendosjen e çdo lloj mbeturine që është e përshtatshme për riciklim ose për ndonjë formë tjetër të përdorimit energjetik dhe kufizon përqindjen e mbeturinave komunale që vendosen në deponi në 10% deri në vitin 2035. Deponitë sot ndërtohen sipas rregullave shumë të rrepta që përfshijnë një shtresë bazë të papërshkueshme, një shtresë mbuluese, mbledhjen e ujërave të filtruar dhe trajtimin e tyre, si dhe mbledhjen e gazrave të deponive dhe përdorimin e tyre energjetik.
6.1. Deponia e mbeturinave Kaštijun në kuadër të Qendrës për Menaxhimin e Mbeturinave
të Qarkut të Istrës, Kroaci
Brenda Qendrës Rajonale për Menaxhimin e Mbeturinave Kaštijun (www.kastijun.hr), është ndërtuar një deponi moderne për mbeturinat jo të rrezikshme, pra ato mbetje që mbeten pas përpunimit të mbeturinave në procesin e trajtimit mekaniko-biologjik. Deponia është e pajisur me shtresa bazë të papërshkueshme, sistem drenazhi dhe mbledhje të ujërave të filtruar që trajtohen në pajisjen për trajtimin e ujërave të ndotura brenda Qendrës Rajonale për Menaxhimin e Mbeturinave. Ndërsa mbeturinat vendosen në deponi, ato gjithashtu mbulohen. Kur sipërfaqja mbushet, aktivizohet sistemi i otplinjës që do të mbledhë gazin që krijohet në trupin e deponisë dhe e kthen atë në energji elektrike.
Parcela e deponisë në Qendrën Rajonale për Menaxhimin e Mbeturinave Stige (https://www.kastijun.hr/hr/galerije/kastijun-iz-zraka/#prettyPhoto[gallery1]/3/). (https://www.odensewaste.com/landfill/)
216.2. Deponia Stige, Danimarkë
Deponia Stige ndodhet në Odense të Danimarkës. Themeluar në vitin 1964, deponia Stige pranoi lloje të ndryshme mbeturinash, duke përfshirë mbeturinat komunale, deri në vitin 1994. Nga viti 1994 deri në mbylljen e saj në 2005, deponia pranoi vetëm tokë. Deponia ka një sipërfaqe prej 56 hektarësh dhe përmban më shumë se 7 milion tonë mbeturina dhe tokë. Deponia është mbyllur dhe është rehabilituar, dhe sot shërben si një hapësirë për aktivitete rekreative dhe të lira.
Një metër tokë mbulon pjesën më të madhe të sipërfaqes së Stiges. Në deponinë e mbeturinave Stige
është ngritur një impiant për prodhimin e gazit me 160 puse vertikale të gazit dhe katër module matës-pompues dhe menaxhues. Megjithëse Stige është një deponi e mbyllur, ajo ende përdoret për prodhimin e energjisë elektrike.
Stige (https://www.odensewaste.com/landfill/)
6.3. Andaluzia, Spanjë – Minierat e deponive
Rritja e prodhimit sjell në mënyrë të natyrshme konsumimin e burimeve të kufizuara. Produktet, pas përdorimit të tyre, bëhen mbeturina. Për shumë vite, vendosja në deponi ishte zgjedhja më popullore për menaxhimin e mbeturinave. Me hyrjen e ekonomisë qarkulluese si një qasje ndaj menaxhimit të mbeturinave, rritet edhe ndërgjegjësimi mbi burimet. Kështu, në dhjetë vitet e fundit, në qarqet shkencore është diskutuar gjithnjë e më shumë mbi minierat e vjetra të deponive, të cilat konsiderohen si burime të vërteta. Është kryer një sërë hulumtimesh për të përcaktuar potencialin e deponive në kuptimin e minierave. Kështu, në Andaluzi është kryer rehabilitimi i një deponie të paligjshme të mbeturinave ndërtimore. Mbeturinat në deponi janë analizuar dhe është përcaktuar se më shumë se 90% e mbeturinave janë mbeturina jo të rrezikshme dhe janë të përshtatshme për të mbushur rrugët ose për të mbuluar deponitë tradicionale
(https://www.mining.com/landfill-mining-project-yields-positive-results-in-spain/). Ky shembull tregon se potenciali i deponive të vjetra në kuptimin e shfrytëzimit të lëndëve të para që janë të bllokuara aty është i madh. Pritet që në të ardhmen minierat e deponive të bëhen një praktikë.
227. FRÖTTMANINGER MÜLLERBERG, MYNIHU, GJERMANI
Pranë Allianz Arenës në Mynih, pranë autostradës dhe impiantit për trajtimin e ujërave të zeza, ndodhet zona rekreative, Fröttmaninger Müllberg — një mal i krijuar nga mbeturinat. Nga viti 1954 deri më 1987, këtu u hodhën mbeturinat komunale të Mynihut. Që nga ajo kohë, qyteti ka investuar shumë në rindërtimin e mjedisit, madje në vitin 1999 ndërtuan turbinën e tyre të parë dhe të vetme të erës në majë të malit. Rreth 12 milion m3 mbeturina janë hedhur në këtë vend. Metani vazhdon të avullojë në sasi të vogla nga mali; prandaj në atë zonë është e ndaluar flaka e hapur.
Fröttmaninger müllberg
(https://www.wurzlwerk.de/2016/04/24/dem-froettmaninger-berg-besucht-munich-hill-challenge/ )
238. QYTETET E MENÇURA ME PLASTIKË, DUBROVNIK, KROACI
Plastic smart cities është një nismë e Fondacionit Botëror për Natyrën (WWF – World Wide Fund for Nature) (https://plasticsmartcities.org/pages/dubrovnik), e cila mbështet agjendën pa plastikë në natyrë. Që nga viti 2018, kjo nismë mbështet qytetet dhe qendrat bregdetare në ndërmarrjen e veprimeve për të ndaluar ndotjen me plastikë, me qëllimin e uljes së plastikës në natyrë me 30%, dhe në të ardhmen e afërt të arrijë mungesën e plotë të plastikës në natyrë. WWF pranon se nuk ekziston një zgjidhje unike për ndotjen me plastikë, por ekziston nevoja për një strategji gjithëpërfshirëse që përfshin të gjithë aktorët. Duke angazhuar të gjithë aktorët – qeveritë, bizneset dhe publikun – mund të ekzaminojmë çdo aspekt të ciklit të jetës së çdo materiali plastik dhe të identifikojmë elementët kyç për të intervenuar.
Qyteti i Dubrovnikut, i cili është në listën e trashëgimisë botërore të UNESCO-s që nga viti 1979, ka një popullsi prej 42,000 banorë dhe më shumë se 4 milion netë qëndrimi në vit. Turizmi masiv krijon një presion të konsiderueshëm mbi përdorimin e burimeve natyrore dhe menaxhimin e mbeturinave në qytet. Si destinacioni turistik kryesor në Kroaci, qyteti i Dubrovnikut, duke u bashkuar me nismën Qytetet e Mençura me Plastikë, dëshiron të kontribuojë në uljen e gjurmës së tij plastike dhe kështu të japë shembull për qytetet e tjera në Kroaci.
Për të realizuar objektivat e Planit të Veprimit të Qytetit, Qyteti i Dubrovnikut ka angazhuar plotësisht modelet e ekonomisë qarkulluese. Plani i Veprimit të Qytetit propozon masa dhe aktivitete për të ulur përdorimin e plastikës të njëpërdorshme të panevojshme, promovon alternativat e produkteve plastike, koncepton aktivitete dhe siguron zbatimin e përmirësimeve të proceseve të menaxhimit të mbeturinave plastike. Plani i Veprimit të Qytetit përbëhet nga tre pjesë:
a. Ulja e sasisë totale të mbeturinave plastike të prodhuara dhe të hedhura, vendosja e një sistemi që mbështet ekonominë qarkulluese dhe sanacioni i ndotjes ekzistuese – përcaktimi i objektivave dhe aktiviteteve që duhet të zbatohen në nivelin e Qytetit për të reduktuar sasitë e mbeturinave në normat minimale të përcaktuara me ligj.
b. Krijimi i shembujve të mirë të praktikës në reduktimin e krijimit të mbeturinave dhe riperdorimin e tyre – definimi i objektivave dhe aktiviteteve që duhet të zbatohen brenda Qytetit të Dubrovnikut dhe institucioneve të tij për të çliruar plotësisht nga plastika, duke qenë kështu një shembull i mirë i praktikës jo vetëm në Republikën e Kroacisë, por edhe në rajonin më të gjerë.
c. Edukimi dhe komunikimi me publikun – një aktivitet që mbështet plotësisht zbatimin e dy pjesëve të mëparshme, me qëllimin e rritjes së ndërgjegjësimit ekologjik të qytetarëve dhe sigurimin e mbështetjes afatgjatë për Planin e Veprimit për uljen e ndotjes plastike në Dubrovnik 2021 – 2026.
24RRETH PROJEKTIT
Kjo broshurë është përgatitur në kuadër të projektit të ECMI Kosovës Cross-border Green Deal – Marrëveshja e Gjelbër Ndërkufitare, që ka për qëllim përmirësimin e cilësisë së shërbimeve në sektorin e mbrojtjes së mjedisit dhe menaxhimit të mbeturinave dhe rritjen e nivelit të vetëdijes së popullatës rreth rëndësisë së sjelljes ekologjikisht përgjegjëse në ruajtjen e mjedisit dhe burimeve natyrore.
Aktivitetet kryesore përfshijnë blerjen e pajisjeve dhe automjeteve për ndërmarrjet dhe shërbimet komunale, trajnimet për punonjësit e tyre, blerjen dhe vendosjen e ishujve të gjelbër, seminare dhe prezantime mbi praktikat e mira të Bashkimit Evropian në menaxhimin e mbeturinave të ngurta, kërkime mbi strukturën e mbeturinave, sondazhe mbi vetëdijen ekologjike dhe zakonet e popullatës, konferencën ndërkufitare në temën e përmirësimit të menaxhimit të mbeturinave të ngurta, fushatën për rritjen e vetëdijes ekologjike, publikimet, karavanat EKO, promovimin e uljes së përdorimit të qeseve plastike, etj. Projekti përfaqëson vazhdimin e aktiviteteve të ECMI Kosovës në këtë fushë, me qëllimin e kontributit në ruajtjen e mjedisit dhe burimeve natyrore në Kosovë*.
Projekti Cross-border Green Deal realizohet në partneritet me organizatën FORS Montenegro – Fondacioni për Zhvillimin e Veriut të Malit të Zi, dhe vendi i realizimit përfshin komunat Pejë, Istog, Klinë, Deçan, Junik dhe Gjakovë në Kosovë dhe komunat Andrijevica, Bar, Berane, Bijelo Polje, Gusinje, Petnjica, Plav, Podgorica, Kolašin, Mojkovac, Rožaje, Tuzi dhe Ulcinj në Mal të Zi.
Projekti financohet nga Bashkimi Evropian në kuadër të Programit IPA për bashkëpunim ndërkufitar Mal i Zi – Kosovë 2014-2020.
Organizata kontraktuese për projektin është Ministria e Financave – Drejtoria për Financimin dhe Kontraktimin e fondeve të ndihmës së BE-së (CFCU).
Për më shumë informacion rreth projektit mund të kontaktoni:
ECMI Kosovo
Luan Haradinaj nr 115
10000 Prishtinë
Tel/fax: +383 45 81 51 35
E-mail: info@ecmikosova.org
website: www.ecmikosova.org

* Ky shënim nuk paragjykon statusin e Kosovës dhe është në përputhje me Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe opinionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë mbi deklaratën e pavarësisë së Kosovës.
Kjo broshurë është realizuar me ndihmën e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e broshurës është përgjegjësi ekskluzive e ECMI Kosovo – Qendra Evropiane për Çështje të Minoriteteve në Kosovë dhe domosdoshmërisht nuk përfaqëson pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
25